Cristóbal Balenciaga (1895 – 1972)

Hij werd beschouwd als ‘le maître’ onder de couturiers. “Als haute couture een orkest is, dan is Balenciaga de dirigent en de rest van ons slechts de musici die de aanwijzingen van de meester volgen”, zei Christian Dior eens. De Spaanse modeontwerper stond bekend als een strenge couturier die zijn werk als zijn religie beschouwde.

Zijn sculpturale en complexe vormen kwamen het beste uit in een van zijn favoriete kleuren: zwart. In het najaar van 2022 brengt Kunstmuseum Den Haag met de modetentoonstellingBalenciaga – Meesterlijk zwarteen eerbetoon aan zijn oeuvre in deze kleur.

Spelen met zwart

Zwart is voor Balenciaga bij uitstek de kleur om zijn kunstenaarschap te benadrukken. Zonder de afleiding van kleur, maakt een Balenciaga-ontwerp in het zwart – of het nu een getailleerd kostuum, een oogverblindende avondjurk of volumineuze baby doll dress is – éérst indruk met het sculpturale en complexe ontwerp. Bij een tweede blik wordt het oog verleid door de rijke, vaak contrasterende texturen en prachtige details.De speling van licht op Balenciaga’s zwart zorgt voor een briljante stofuitdrukking. Zwart in kant, borduurwerk, fluweel, gedrapeerde zijde, franjes of schitterende pailletten – elk couturestuk is magnifiek uitgevoerd.

Spaans zwart

Ook is Balenciaga’s zwarte kleurenpalet terug te brengen naar de liefde voor zijn Spaanse erfgoed. Van katholieke vroomheid en traditionele Spaanse streekdracht, tot aan de sobere zwarte opsmuk van Spaanse Habsburgse heersers en hun hof: zwart kent een lange geschiedenis en diepe band met de Spaanse identiteit. Niet alleen de kleur zwart, maar ook zijn terugkerende gebruik van mantillas (Spaanse hoofdbedekkingen), kant en volants in zijn ontwerpen roept de Spaanse cultuur op. Balenciaga was een maestro met internationale allure, maar zijn creaties bleven vaak trouw aan zijn thuisland.

Meester in zijn vak

Balenciaga’s vroege opleiding tot kleermaker – hij is al vanaf zijn twaalfde in de leer –onderscheidt hem van andere couturiers uit zijn tijd. In tegenstelling tot zijn meeste collega’s kent hij het vak door en door: hij is bedreven in elke fase van het ontwerpproces. “Enkel Balenciaga is een ware couturier. (…) De anderen zijn niet meer dan ontwerpers”, aldus Coco Chanel.

Zijn vakmanschap, precisie en revolutionaire silhouetten maken van hem de meester der couturiers. Vanaf zijn eerste catwalk collectie in 1937 tot aan de sluiting van zijn salon in Parijs in 1968, rekent Balenciaga de meest invloedrijke figuren van die tijd tot zijn clientèle.

Geen imitatie

Vanaf 1956 besluit Balenciaga zijn collecties steevast een maand ná de gebruikelijke modeweken in Parijs te presenteren, alsgrande finale, om het risico op imitatie van zijn populaire ontwerpen te voorkomen. Hubert de Givenchy, zijn goede vriend, begint dit ook te doen. Deze belangrijke tijd in Balenciaga’s oeuvre speelt de hoofdrol in Balenciaga – Meesterlijk zwart, dat tal van zijn meest toonaangevende creaties bevat. Naast meer dan 60 kledingstukken, zijn er in de tentoonstelling eveneens zwarte toiles(katoenen proefmodellen), hoeden en sieraden, maar ook tekeningen, filmbeelden en fotografie uit het archief van Maison Balenciaga te zien.

Volume

De jaren 50 en 60 van de vorige eeuw worden beschouwd als de hoogtepunten uit Balenciaga’s carrière.In een tijd waarin de getailleerde New Look van Christian Dior het modebeeld domineert, zoekt Balenciaga juist hele andere contouren op. Hij herinterpreteert de vrouwelijke vorm en elimineert de taille, waardoor er nog nooit eerder vertoonde silhouetten – los van het lichaam – ontstaan. Balenciaga verkiest comfort, bewegingsvrijheid en volume boven beperkende pasvormen, zoals goed zichtbaar in la robe ballon uit 1950, een bolvormige jurk van tafzijde die naar verluidt “zo licht als twee wolken” is.

Nalatenschap

De tentoonstelling Balenciaga – Meesterlijk zwart wordt gebracht in een tijd waarin het merk Balenciaga door Vogue is bestempeld als “… the hottest high fashion brand on the planet right now”.

Het is creatief directeur Demna Gvasalia (1981) gelukt het modehuis nog steeds net zo toonaangevend te houden als zo’n zeventig jaar geleden. Ook nu speelt het modehuis met de kleur zwart, volumes en driedimensionale vormen en blijft het schatplichtig aan zijn grondlegger: de onvolprezen maître Cristóbal Balenciaga.